लेखक,रतनकुमार साळवे
९९२३५०२३२०———————————————–भारतासारख्या जगातील सर्वात मोठ्या लोकशाही प्रणालीचा पाया ही गोरगरीब जनता आहे. भारतीय संविधानाने प्रत्येक नागरिकाला मतदाराचा राजा म्हणून स्थान दिले आहे. मात्र, या गोरगरीब वर्गाने आपल्या या अधिकाराची खरी महती ओळखली नाही, हेच आजच्या लोकशाहीवरील संकटाचे मूळ कारण ठरले आहे. आज ज्या पद्धतीने लोकशाहीची घुसमट होत आहे, ती पाहता खरा दोष कोणाचा आहे, याचा विचार करणे अत्यावश्यक आहे.
गोरगरीब वर्गाचे महत्त्व आणि त्याची उदासीनता
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी संविधानाद्वारे प्रत्येक व्यक्तीला समतामूलक समाजात समान हक्क दिले. त्यांनी “प्रजा” या संकल्पनेतून गोरगरीब जनतेला “मतदार राजा” या उच्च स्थानावर नेले. संविधानाच्या मार्गदर्शनाखाली या वर्गाने त्याच्या हक्कांचा पूर्ण वापर केला असता, तर आजची परिस्थिती वेगळी असती. मात्र, जात, धर्म, पैसा, आणि इतर लाचारींच्या मोहात पडून गोरगरीब वर्गाने लोकशाहीचा खरा अर्थ विसरला आहे.
विधानसभा किंवा लोकसभा निवडणुकीत या वर्गाने पैशाच्या लालसेने आपले मत विकले. राजकीय पक्षांनी केलेल्या खोट्या आश्वासनांना भुलून विवेक शून्य मतदान केले. परिणामी, लोकशाहीच्या पायामध्येच मोठा तडा गेला आहे. जोपर्यंत गोरगरीब जनतेला आपल्या मताचे महत्त्व कळत नाही, तोपर्यंत लोकशाही संकटात राहील.
मतदार राजा की मतदार गुलाम?
गोरगरीब वर्गाला बाबासाहेबांनी “मतदार राजा” म्हणून मान दिला. मात्र, आजच्या परिस्थितीत हा वर्ग गुलामीच्या दिशेने वाटचाल करत आहे. निवडणुकीच्या काळात मिळणारे तुटपुंजे पैसे आणि आश्वासने पाच वर्षांच्या दडपशाहीची आणि अन्यायाची किंमत ठरतात. गोरगरीब जनता विसरते की या पैसे किंवा लाचेमुळे त्यांच्या मूलभूत अधिकारांवर गदा येते.
लोकशाहीचा मूळ अर्थ विसरणे
लोकशाही ही फक्त मतदानाचा हक्क नव्हे, ती विचारांची आणि निर्णयक्षमता सिद्ध करण्याची प्रणाली आहे. संविधानाने दिलेल्या अधिकारांचा योग्य उपयोग न करणे म्हणजे लोकशाहीचा घातच होय. गोरगरीब वर्गाने आपली सामाजिक जाणीव हरवली आहे. त्यांना संविधानाचे महत्व, बाबासाहेबांनी दिलेली शिकवण, आणि त्यांच्या त्यागाचे मूल्य याची जाणीव करून देणे ही आजची सर्वात मोठी गरज आहे.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा त्याग आणि लोकशाहीचे भविष्य
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा त्याग फक्त त्यांच्या व्यक्तिगत सुखांपुरता मर्यादित नव्हता. त्यांनी सामाजिक, आर्थिक, आणि राजकीय समानतेसाठी आयुष्य वेचले. बाबासाहेब बॅरिस्टर होते, प्राध्यापक होते; ते सहज श्रीमंत जीवन जगू शकले असते. मात्र, त्यांनी आपल्या कुटुंबाचे सुखसुद्धा बाजूला ठेवून देशासाठी समर्पित जीवन जगले.
जर गोरगरीब वर्गाने बाबासाहेबांचा हा त्याग समजून घेतला नाही, तर संविधान आणि लोकशाहीचा पाया ढासळण्यास वेळ लागणार नाही. लोकशाही ही फक्त सरकार निवडण्याची पद्धत नसून, ती प्रत्येक नागरिकाला त्याच्या अधिकारांची आठवण करून देणारी यंत्रणा आहे.
गोरगरीब वर्गाला जागे करण्याची गरज
गोरगरीब वर्गाने आपला विवेक जागृत केला तरच देश व लोकशाही वाचेल. त्यांना आपल्या अधिकारांचा उपयोग कसा करायचा, हे समजवणे गरजेचे आहे. राजकीय पक्षांनी मत विकत घेण्यासाठी पैसे देणे, आश्वासने देणे हे लोकशाहीचे विघटनच आहे. अशा परिस्थितीत गोरगरीब वर्गाने मत विकण्यास नकार दिला पाहिजे. त्यांना निवडणूक काळात मिळणाऱ्या तुटपुंज्या पैशांपेक्षा आपला खरा हक्क आणि राजकीय भविष्य समजून घ्यावे लागेल.
शिक्षणाची भूमिका
शिक्षण हा बदल घडवण्याचा प्रमुख आधार आहे. गोरगरीब वर्गाला बाबासाहेबांच्या शिकवणीबद्दल जागरूक करणे, संविधानाचे महत्त्व पटवून देणे, आणि मतदार म्हणून त्यांची जबाबदारी समजावून सांगणे यासाठी प्रयत्न झाले पाहिजेत. शिक्षणामुळेच लोकशाहीच्या मूळ उद्दिष्टांची जाणीव सर्वसामान्यांपर्यंत पोहोचू शकते.
राजकीय प्रणाली सुधारण्याची गरज
भारतीय राजकीय प्रणालीत देखील मोठे बदल घडवले पाहिजेत. पैसे आणि ताकदीच्या जोरावर निवडणुका जिंकण्याची प्रथा संपवली पाहिजे. निवडणुकीसाठी जास्तीत जास्त पारदर्शकता आवश्यक आहे. लोकशाही टिकवायची असेल तर गरीब आणि वंचित वर्गाला खऱ्या अर्थाने न्याय देणारे नेते निवडले गेले पाहिजेत.
लोकशाहीच्या खऱ्या मारेकऱ्यांचा शोध घेताना आपण स्वतःवरही प्रश्न विचारला पाहिजे. गोरगरीब वर्गाने आपल्या अधिकारांची जाणीव ठेवून मतदार राजा या संकल्पनेला सन्मान दिला, तरच लोकशाहीचे संरक्षण होईल. आज बाबासाहेब आंबेडकरांनी घालून दिलेल्या मार्गाचा आदर करणे हीच खरी लोकशाही वाचवण्याची गुरुकिल्ली आहे.
गोरगरीब वर्गाने त्यांच्या विवेकाचा जागर केला, तर भारतातील लोकशाही पुन्हा एकदा जागतिक आदर्श ठरू शकते. अन्यथा, लोकशाहीचा संपूर्णपणे नाश होण्याचा धोका टळू शकणार नाही. बाबासाहेबांचे विचार आणि त्यांचा त्याग समजून घेऊन गोरगरीब वर्गाने आपल्या मताचा योग्य वापर केला तरच देशाचा आणि लोकशाहीचा खरा विकास साधता येईल.
